تۆڕی مافه‌كانی مرۆڤی کوردستان

در این گزارش به موارد نقض حقوق بشر شهروندان کُرد در ایران طی سال ۱۴۰۲ شمسی پرداخته خواهد شد. در این سال همچون سال‌های پیش نقض حقوق شهروندان کُرد با دلایل زبانی، مذهبی، فرهنگی، جنسیتی، گرایش جنسی، طبقاتی، سیاسی و… به واسطه قوانین تبعیض‌آمیز جمهوری اسلامی و برخوردهای سرکوب‌گرانه و خشونت‌آمیز نهادهای امنیتی، نظامی، قضایی و اجرایی حکومت تداوم داشته است.

در بخش‌های مختلف این گزارش آمار کشتار و مجروحیت کولبران، اجرای احکام اعدام، زندانیان سیاسی و عقیدتی کُرد در خطر اجرا یا صدور حکم اعدام، زن‌کشی، قتل‌های فراقضایی، مرگ شهروندان در نتیجه انفجار مین، در محل کار و مسیر پناهجویی، احضار و بازداشت‌ شهروندان و کنشگران کُرد به دلایل سیاسی، صدور احکام برای شهروندان و کنشگران کُرد به اتهامات سیاسی، آزادی دین و مذهب و فشار بر خانواده‌های دادخواه گردآوری شده است.

با وجود تلاش شبکه حقوق بشر کردستان برای اطلاع‌رسانی و مستندسازی موارد متعدد نقض حقوق بشر در کردستان، لازم به تاکید است که آمار و اطلاعات ارائه شده در این گزارش تنها شامل مواردی است که یا پیشتر از سوی شبکه حقوق بشر کردستان تایید و منتشر شده و یا در مواردی که از اخبار و اطلاعات منابع دیگر استفاده شده، شبکه حقوق بشر کردستان مستقلا با انجام تحقیقات نسبت به راستی‌آزمایی آنها اقدامات لازم را انجام داده است. با این وجود ما اعتقاد داریم این گزارش شامل تمامی موارد نقض حقوق شهروندان کُرد در ایران نیست و مطمئنا بسیاری از موارد دیگر وجود دارند که به دلایل مختلف از جمله فشار نهادهای امنیتی بر افراد و خانواده‌ها در مورد آنها اطلاع‌رسانی نشده و در اخبار رسانه‌ها و سازمان‌های حقوق بشری به این موارد اشاره‌ای نشده است.

بازداشت‌ها

در سال ۱۴۰۲ دست‌کم ۶۵۰ شهروند و کنشگر کُرد توسط نیروهای امنیتی یا نهادهای قضایی جمهوری اسلامی ایران در شهرهای مختلف استان‌های ایلام، آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه، تهران، البرز، آذربایجان شرقی، خوزستان، خراسان رضوی و مازندران به دلایل سیاسی بازداشت شدند. بیشترین بازداشت‌ها به ترتیب در استان‌های آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه و ایلام صورت گرفته است.

هر چند تعدادی از این افراد پس از یک دوره بازداشت با قرار وثیقه به صورت موقت آزاد شدند، اما تعداد دیگری همچنان در بازداشت به سر می‌برند و تعدادی نیز برای گذراندن دوره محکومیت به زندان منتقل شده‌اند.

صدور احکام

در سال ۱۴۰۲ برای دست‌کم ۱۷۰ شهروند و کنشگر کُرد از سوی دادگاه‌های انقلاب، کیفری و ویژه روحانیت استان‌های آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه، ایلام، تهران، همدان، مازندران، خراسان رضوی، آذربایجان شرقی و خوزستان احکام اعدام، حبس تعزیری و تعلیقی، شلاق، تبعید، جریمه نقدی، خلع لباس روحانیت، ممنوع‌الخروجی از کشور، انفصال از خدمت و… صادر یا احکام آنها در دادگاه تجدیدنظر و دیوان عالی کشور تایید شده است.

یکی از احکام غیرانسانی که در این سال صادر و اجرا شد، حکم شلاق رویا حشمتی، اهل سنندج و ساکن تهران بود. او در اردیبهشت ماه به دلیل انتشار عکس خود در خیابان با پوشش اختیاری به مدت ۱۱ روز بازداشت و در دادگاه به پرداخت جریمه نقدی و ۷۴ ضربه شلاق محکوم شد.

خانواده‌های دادخواه

در سال ۱۴۰۲ بسیاری از خانواده‌های دادخواه که عزیزان‌شان در جریان خیزش ژن ژیان ئازادی یا سال‌های پیش از آن توسط جمهوری اسلامی ایران به قتل رسیده‌اند، تحت فشار نهادهای امنیتی قرار داشتند. بسیاری از خانواده‌های دادخواه کُرد به دلیل پیگیری قتل عزیزان‌شان یا برگزاری مراسم یادبود برای آنها، توسط نیروهای امنیتی یا نهادهای قضایی احضار، بازداشت و محکوم شدند.

اعضای خانواده جان‌باختگان ژینا امینی، آرمیتا گراوند، کومار درافتاده، شاهو بهمنی، مومن زندکریمی، پیمان منبری، داریوش علیزاده، یحیی رحیمی، شادمان احمدی، آرام حبیبی، سارینا ساعدی، محمد مهدی کرمی، کمال احمدپور، متین نصری، آزاد حسین‌پوری، عرفان خزایی، محمد حسن‌زاده، مهدی ببرنژاد، احسان قاسمی‌فرد، شهریار محمدی، فرجاد درویشی، محسن قیصری، جوهر فتاحی، حبیب‌الله فتحی، محسن نیازی، فواد قدیمی، زانیار ابوبکری و محمد امینی از جمله این افراد بودند.

آزادی دین و مذهب

در سال ۱۴۰۲ دست‌کم ۱۶ روحانی و فعال کُرد اهل سنت و ۶ فعال کُرد یارسان در شهرهای مختلف توسط نیروهای امنیتی یا نهادهای قضایی احضار، بازداشت، محکوم یا اعدام شده‌اند.

در این میان قاسم آبسته، ایوب کریمی، داوود عبدالهی و فرهاد سلیمی، چهار زندانی عقیدتی اهل سنت به اتهام «افساد فی‌الارض» در زندان قزل‌حصار کرج اعدام شدند. همچنین انور خضری، کامران شیخه و خسرو بشارت نیز در یک پرونده مشترک با اتهام و حکم مشابه در خطر اجرای حکم اعدام قرار دارند. این افراد از ۱۴ سال پیش در زندان به سر می‌برند.

رضا رسایی، زندانی سیاسی یارسان در زندان کرمانشاه نیز به اتهام «مباشرت در قتل» به اعدام محکوم شده است. او به دنبال حضور در مراسم سالگرد سیدخلیل عالی‌نژاد از هنرمندان و بزرگان یارسان که در تاریخ ۲۷ آبان ۱۴۰۱ در شهر صحنه برگزار شد و تحت تاثیر خیزش ژن ژیان ئازادی به صحنه اعتراضات مردمی تبدیل شد، در تاریخ ۳ آذر ۱۴۰۱ توسط پلیس آگاهی در شهر کرج بازداشت شد.

ماموستا محمد خضرنژاد، روحانی ۴۵ ساله کُرد اهل سنت که در جریان خیزش ژن ژیان ئازادی توسط نیروهای امنیتی در بوکان بازداشت شده بود، از سوی شعبه ۳ دادگاه انقلاب اسلامی ارومیه به ریاست قاضی رضا نجف‌زاده به اتهام «افساد فی الارض»، «لطمه وارد کردن به تمامیت یا استقلال کشور» و «تبلیغ علیه نظام» به اعدام و ۱۶ سال حبس محکوم شد.

کولبران

در سال ۱۴۰۲ دست‌کم ۳۹ کولبر کُرد در مناطق مرزی استان‌های آذربایجان غربی، کردستان و کرمانشاه جان خود را از دست دادند. از این تعداد ۲۷ نفر از جمله یک کودک مستقیما با تیراندازی نیروهای نظامی جمهوری اسلامی ایران و یک نفر با تیراندازی نیروهای مرزبانی عراق کشته شدند. همچنین یک کولبر در نتیجه شکنجه توسط نیروهای نظامی-امنیتی جمهوری اسلامی ایران کشته و پیکر او توسط این نیروها از کوه به پایین پرتاب شد.

دو کولبر در نتیجه تصادف خودرو هنگام تعقیب و گریز توسط نیروهای نظامی جمهوری اسلامی ایران کشته شدند. همچنین ۲ نفر به دلیل سقوط از ارتفاع، ۲ نفر بر اثر سرمازدگی، ۲ نفر به دلیل غرق شدن در رودخانه‌های مرزی، یک نفر در اثر ایست قلبی و یک نفر در نتیجه تصادف جاده‌ای در مسیرهای کولبری جان باختند.

در این سال شهرستان بانه و بخش نوسود شهرستان پاوه به ترتیب با ۱۹ و ۸ مورد مرگ‌بارترین نقاط برای کولبران بوده‌اند. پس از آن شهرستان‌های مریوان با ۵ مورد، سقز با ۳ مورد، پیرانشهر با ۲ مورد و سردشت و ارومیه هر کدام با یک مورد قرار دارند.

در سال ۱۴۰۲ دست‌کم ۳۵۶ کولبر در مناطق مرزی استان‌های آذربایجان غربی، کردستان و کرمانشاه دچار مجروحیت و مصدومیت شدید شدند. از این تعداد ۳۱۱ نفر که ۱۵ تن از آنها کودک بودند با تیراندازی نیروهای نظامی جمهوری اسلامی ایران، ۸ نفر از طریق ضرب و شتم، ۶ نفر در اثر سقوط از ارتفاع زمان تعقیب و گریز توسط این نیروها و ۵ نفر هم با تیراندازی نیروهای مرزبانی عراق زخمی شدند. همچنین ۱۱ نفر در نتیجه تصادفات جاده‌ای، ۹ نفر به دلیل سقوط از ارتفاع و ۶ نفر در اثر انفجار مین در مسیرهای کولبری مصدوم شدند.