گزارش پیشرو به موارد نقض حقوق بشر طی سال ۲۰۲۱ میلادی در رابطه با شهروندان کُرد در ایران خواهد پرداخت. همچون سال‌های گذشته نقض حقوق شهروندان کُرد به دلیل تعلقات زبانی، مذهبی، فرهنگی، جنسیتی، گرایش جنسی، طبقاتی، سیاسی و… به واسطه قوانین تبعیض‌آمیز جمهوری اسلامی و برخوردهای سرکوب‌گر و خشونت‌آمیز نهادهای امنیتی، نظامی، قضایی و اجرایی حکومت ادامه داشته است.
با وجود تلاش شبکه حقوق بشر کردستان برای اطلاع‌رسانی و مستندسازی موارد متعدد نقض حقوق بشر در کردستان، لازم به تاکید است که آمار و اطلاعات ارائه شده در این گزارش تنها شامل مواردی است که یا پیشتر از سوی شبکه حقوق بشر کردستان تایید و منتشر شده و یا در مواردی که از اخبار و اطلاعات منابع دیگر استفاده شده، شبکه حقوق بشر کردستان مستقلا با انجام تحقیقات نسبت به راستی‌آزمایی آنها اقدامات لازم را انجام داده است. با این وجود ما اعتقاد داریم این گزارش شامل تمامی موارد نقض حقوق شهروندان کُرد در ایران نیست و مطمئنا بسیاری از موارد دیگر وجود دارند که به دلایل مختلف از جمله فشار نهادهای امنیتی بر افراد و خانواده‌ها در مورد آنها اطلاع‌رسانی نشده و در اخبار رسانه‌ها و سازمان‌های حقوق بشری به این موارد اشاره‌ایی نشده است.
ـ کولبران و کاسبکاران
در سال ۲۰۲۱ میلادی دست‌کم ۴۶ کولبر کُرد در مناطق مرزی استان‌های آذربایجان غربی، کردستان و کرمانشاه در نتیجه تیراندازی نیروهای مرزبانی، سوانح طبیعی و… جان باختند و ۱۲۲ نفر نیز مجروح شدند. از این تعداد ۱۷ کولبر توسط نیروهای نظامی ایران و ۴ کولبر از سوی نیروهای مرزبانی ترکیه کشته شدند. یک کودک کولبر پس از توقیف احشام باربرش توسط ماموران مرزبانی ایران اقدام به خودکشی کرد و جان باخت. ۵ کولبر بر اثر سقوط بهمن، ۳ کولبر بر اثر سرمازدگی، ۳ کولبر بر اثر سقوط از ارتفاع، ۳ کولبر بر اثر سکته قلبی در حین حمل بار، ۱ کولبر بر اثر غرق‌شدگی در رودخانه و ۹ کولبر در نتیجه تصادفات جاده‌ایی جان خود را از دست دادند.
در این سال ۷۴ کولبر در نتیجه تیراندازی و شکنجه توسط نیروهای مرزبانی ایران، ۳ کولبر در نتیجه تیراندازی نیروهای سپاه پاسداران، ۳ کولبر در نتیجه تیراندازی و شکنجه توسط نیروهای مرزبانی ترکیه، یک کولبر در نتیجه تیراندازی نیروهای مرزبانی عراق و ۱۲ کولبر بر اثر سقوط از ارتفاع و ۳ نفر بر اثر انفجار مین مجروح شدند. ۲۶ کولبر نیز در سوانح مختلف دیگر دچار مصدومیت شده‌اند.
همچنین در سال ۲۰۲۱ دست‌کم ۵ کاسبکار کُرد در اثر تیراندازی نیروهای نظامی ایران جان خود را از دست دادند و یک نفر بر اثر اصابت گلوله نیروهای نظامی ایران مجروح شده است.
ـ قتل شهروندان
در سال ۲۰۲۱ میلادی حداقل ۴ شهروند کُرد به نام‌های یاسر محمدی با تیراندازی نیروهای یگان ویژه به بهانه مشکوک بودن سرنشین خودرو در شهر کرمانشاه، بهزاد حاتمی‌اصل و فرهاد زندی با تیراندازی نیروهای انتظامی به بهانه حمل کالای قاچاق در جاده‌های شهرهای خوی استان آذربایجان غربی و دهگلان استان کردستان و حبیب (حقمراد) رستمی در نزدیکی مرز «پرویزخان» شهرستان قصرشیرین توسط ماموران ارتش ایران کشته شدند.
ـ اعدام‌ها
بر اساس آمار گردآوری شده توسط شبکه حقوق بشر کردستان در سال ۲۰۲۱ میلادی دست‌کم ۳۰ زندانی در زندان‌های مختلف استان‌های آذربایجان غربی، کردستان، کرمانشاه و ایلام اعدام شده‌اند. اتهام ۱۵ نفر از این افراد «قتل» و ۱۴ نفر دیگر «مواد مخدر» اعلام شده است. حیدر قربانی، زندانی سیاسی کُرد در تاریخ ۱۹ دسامبر (۲۸ آذر) به اتهام «بغی» در زندان سنندج اعدام شد. اجرای این حکم که بدون اطلاع وکیل و خانواده صورت گرفت مورد اعتراض گسترده افکار عمومی در کردستان و سازمان‌های حقوق بشری قرار گرفت.
یکی از این زندانیان سجاد سنجری، کودک-مجرم محکوم به اعدام بود. او در سال ۱۳۸۹ در سن ۱۵ سالگی به اتهام “قتل عمد” بازداشت و در تاریخ ۱۱ مرداد ماه سال‌جاری پس از ۱۱ سال حبس به صورت مخفیانه در زندان دیزل آباد کرمانشاه اعدام شد.
ـ قتل و مرگ شهروندان در بازداشتگاه و زندان
در سال ۲۰۲۱ میلادی ۶ زندانی کُرد به نام‌های دانیال زین‌العادبدینی در زندان مهاباد، ناصر کریمی در زندان بوکان، امیر رضایی در زندان ارومیه، رحمان احمدی در بازداشتگاه پلیس امنیت ارومیه، مهرداد طالشی در بازداشتگاه اداره آگاهی تهران، امیرحسین حاتمی در زندان فشافویه تهران و خسرو جمالی‌فر در زندان مرکزی سنندج در اثر شکنجه در بازداشتگاه یا زندان کشته شده‌اند.
همچنین ۶ شهروند کُرد به نام‌های احمد رسن در روستای «مولیک» ماکو، یاسر منگوری، عثمان نادری و عبدالله نادری در پیرانشهر، اسعد رامین و داوود رحیمی در روستای «قارنا» نقده در حین بازداشت از سوی نیروهای سازمان اطلاعات سپاه پاسداران هدف تیراندازی قرار گرفتند. این نهاد امنیتی-نظامی به خانوده‌ها اعلام کرده که این افراد در حین بازداشت کشته شده‌اند، اما به دلیل عدم تحویل جسد و صدور گواهی فوت، نحوه مرگ این افراد برای خانواده‌ها روشن نیست.
۴ زندانی کُرد دیگر نیز به نام‌های شهاب درون‌پر، ۳۵ ساله در زندان اسلام‌آباد غرب، ایرج علیزاده، ۵۰ ساله در زندان خوی، شمس‌الدین تاتایی، ۵۵ ساله در زندان مرکزی ارومیه و روح‌الله ملکی، ۳۰ ساله در زندان مرکزی ایلام به دلیل محرومیت از دسترسی به خدمات درمانی یا قصور پزشکی جان خود را از دست داده‌اند.
ـ ترور فعالان سیاسی در خارج از کشور
در سال ۲۰۲۱ میلادی ۴ فعال سیاسی عضو حزب حیات آزاد کردستان (پژاک) و حزب دمکرات کردستان (حدک) به نام‌های مهدی رضایی (زاگرس مانی)، آکو فتحی (شه‌وگه‌ر چیا)، بهروز (ریبین) رحیمی و موسی باباخانی در شهرهای پنجوین، سلیمانیه و اربیل اقلیم کردستان عراق توسط نیروهای برون مرزی جمهوری اسلامی ایران ترور شدند. هرچند جمهوری اسلامی ایران مانند موارد مشابه مسئولیت هیچ یک از این قتل‌های سیاسی را برعهده نگرفته است اما احزاب متبوع این افراد حکومت ایران را مسئول این تروها معرفی کرده‌اند.
ـ زن‌کشی
در سال ۲۰۲۱ دست‌کم ۳۲ مورد زن‌کشی در کردستان به ثبت رسیده است. این قتل‌ها به دلایل مختلف عموما توسط مردان خانواده صورت گرفته است.
ـ انفجار مین
در سال ۲۰۲۱ در نتیجه انفجار مین و مهمات جنگی دست‌کم ۱۴ نفر کشته و ۲۵ نفر مجروح شدند. در بین قربانیان حداقل دو کودک و دو کولبر وجود دارد.
ـ کارگران
در سال ۲۰۲۱ حداقل ۴۲ کارگر کُرد در حوادث حین کار جان خود را از دست دادند. ۸ مورد از مرگ کارگران در اقلیم کردستان عراق و بقیه عمدتاً در کردستان ایران اتفاق افتاده است.
ـ پناهجویان
در سال ۲۰۲۱ دست‌کم شش پناهجوی کُرد که قصد پناهندگی در کشورهای اروپایی را داشتند در خارج از کشور جان خود را از دست دادند. مرگ ۴ پناهجو در یونان و یک پناهجو در آلمان ثبت شده است. یک پناهجوی دیگر نیز در اعتراض به بلاتکلیفی پرونده پناهندگی‌اش در مقابل دفتر سازمان ملل متحد در شهر اربیل اقلیم کردستان دست به خودسوزی زد و جان باخت. همچنین یک پناهجو مریوانی به نام فرهاد آداک نیز از مرداد ماه ۱۴۰۰ در ترکیه مفقود شده است.
ـ بازداشت‌ها
در سال ۲۰۲۱ دست‌کم ۴۲۱ شهر و کنشگر کُرد به دلایل سیاسی توسط نهادهای امنیتی، انتظامی و قضایی جمهوری اسلامی ایران بازداشت شدند. ۲۹۶ نفر از این افراد شهروند مدنی، ۸۱ نفر فعال، ۱۰ نفر کودک، ۸ نفر زندانی سیاسی سابق، ۵ نفر از اعضای سابق احزاب اپوزیسیون کُرد و ۸ نفر روزنامه نگار، هنرمند و نویسنده بودند.
از بین این افراد ۴۴ نفر برای اجرای احکام مختلف روانه زندان شدند. حداقل ۷۴ نفر به بازداشتگاه‌های وزارت اطلاعات و ۳۰ نفر به بازداشتگاه‌های سازمان اطلاعات سپاه پاسداران انقلاب اسلامی منتقل شدند.
ـ احکام زندان
در سال ۲۰۲۱ دادگاه‌های عمومی و انقلاب اسلامی در کردستان دست‌کم ۹۸ شهروند و فعال کُرد را به اتهامات سیاسی به احکام دو ماه حبس تا اعدام محکوم کردند.
لینک گزارش مفصل به زبان انگلیسی
