تۆڕی مافه‌كانی مرۆڤی کوردستان

تۆڕی مافەکانی مرۆڤی کوردستان لە ڕاپۆرتی مانگانەی خۆیدا ئاوڕ لە حاڵەتەکانی پێشێلکردنی مافەکانی مرۆڤ لە کوردستان و پێشێلکردنی مافی هاووڵاتیانی کورد لە ناوچە و شارەکانی ئێران لە یەک مانگی ڕابردوودا دەداتەوە.

بە هۆی قەدەغەبوونی چالاکیی ڕێکخراوە سەربەخۆکانی مافی مرۆڤەوە لە ئێراندا و گوشاری سەر بنەماڵەی قوربانیانی پێشێلکردنی مافەکانی مرۆڤ، ئامادەکردنی ڕاپۆرتی بەڵگەدار و ورد ڕووبەڕووی گرفتی فراوان دەبێتەوە.

هەر بۆیە ئامار و زانیارییەکانی ناو ئەم ڕاپۆرتە سەرجەم حاڵەتەکانی پێشێلکردنی مافەکانی مرۆڤ ناگرێتەوە. ئەم ڕاپۆرتە لەسەر بنەمای هەواڵ و ڕاپۆرتە بڵاوکراوەکانی تۆڕی مافەکانی مرۆڤی کوردستان و هەروەها لێکۆڵینەوە و پشتڕاستکردنەوەی ڕاپۆرت و هەواڵی ڕێکخراوە و ماڵپەڕە چالاکەکانی تر لەم بوارەدا ئامادە کراوە.

بەپێی ئامارە کۆکراوەکانی تۆڕی مافەکانی مرۆڤی کوردستان، لە گوڵانی ١٤٠٣دا (ئاوریل و مەیی ٢٠٢٤):

• کۆڵبەران

شەش کۆڵبەری کورد بە ناوەکانی شوانە ئەحمەدپوور، هێمن ئەحمەدی، جەلال سوهرابی، عەتا ڕوستەمپوور، سالار ئەحمەدی و واحید قادرپوور لە ناوچە سنوورییەکانی بانە، سەقز و سەردەشت بە دەسڕێژی هێزە سنوورپارێزەکانی کۆماری ئیسلامیی ئێران کوژراون. هەروەها لانیکەم ١٦ کۆڵبەر، لەوانە ٣ منداڵ، بە دەسڕێژ و ٤ کۆڵبەریش بە ئەشکەنجە و لێدانی هێزە سنوورپارێزەکانی ئێران بریندار بوون.

ـ ئاریان مەمەندی، کۆڵبەری ١٧ ساڵانی خەڵکی سەردەشت کە هێزە سنوورپارێزەکانی ئێران بە چەکی ساچمەژەن دەسڕێژیان لە دەموچاوی کردبوو، بە هۆی سەختبوونی برینەکانیەوە بینایی چاوێکی لە دەست دا.

ـ بەپێی ئامارەکانی ئەم مانگە، ناوچەی سنووریەکانی نەوسوودی کرماشان و بانەی پارێزگای کوردستان کوشندەترین شوێن بۆ کۆڵبەران بوون.

• لەسێدارەدان

سزای لەسێدارەدانی لانیکەم ٢٩ بەندکراوی کورد لە زیندانەکانی کرمان، سەقز، قزلحەساری کەرەج، ئەردەبیل، دێزلئاوای کرماشان، ئێسفەهان، ورمێ، ئیلام، شیراز، سەڵماس و میاندواو بە تۆمەتی «مادە هۆشبەرەکان»، «کوشتنی بەئەنقەست» و «افساد فی‌الارض» جێبەجێ کراوە.

ـ ڕۆژی ١٢ی گوڵان (١ی مەی) ئەنوەر خزری، زیندانیی مەزهەبیی کوردی خەڵکی مەهاباد، دوای ١٤ ساڵ بەندکران لە زیندانی قزلحەساری کەرەج لە سێدارە درا. هەروەها ڕۆژی ٢٦ی گوڵانیش (١٥ی مەی) خەسرەو بەشارەت، هاودۆسیەی ئەنوەر خزری و خەڵکی مەهاباد، دوای ١٤ ساڵ بەندکران هەر لەم زیندانەدا لە سێدارە درا. ئەم هاووڵاتییە کوردانە پێشتر لە دۆسیەیەکی هاوبەشدا لەگەڵ پێنج هاووڵاتیی کوردی دیکە دەستبەسەر کرابوون و لە ڕەوتێکی نادادپەروەرانەدا بە تۆمەتی «افساد فی‌الارض» سزای لەسێدارەدانیان بەسەردا سەپابوو. لە چەند مانگی ڕابردوودا سزای لەسێدارەدانی چوار بەندکراوی دیکەی ئەم دۆسیەیە جێبەجێ کرابوو.

ـ هەر لەم مانگەدا لاوێکی خەڵکی مەهاباد بە ناوی ڕامین سەعادەت کە پێشتر بە تۆمەتی «کوشتنی بەئەنقەست» دەستبەسەر کرابوو و سزای لەسێدارەدان (قەساسی نەفس)ی بۆ دەرچووبوو، لە زیندانی میاندواو لە سێدارە درا. ئەم بەندکراوە لەدایکبووی گەلاوێژی ١٣٨١ (جولایی ٢٠٠٢) لە گوندی «شامات»ی میاندواو بوو و سەرماوەزی ١٣٩٩ (نۆڤامبەری ٢٠٢٠) بە تۆمەتی «کوشتنی بەئەنقەست» دەستبەسەر کرابوو.

• سەپاندنی سزا

لانیکەم ١١ هاووڵاتیی کورد لە لایەن دادگاکانی شۆڕشی ئیسلامیی مەهاباد، سنە، تاران، ورمێ، بۆکان و پیرانشارەوە بە تۆمەتی سیاسی ڕووبەڕووی سزای لەسێدارەدان، بەندکران، دوورخستنەوە و قامچی بوونەتەوە.

ـ حاتەم ئوزدەمیر، زیندانیی سیاسیی کوردی هاووڵاتیی تورکیا، لە لایەن لقی ٣ی دادگای شۆڕشی ئیسلامیی ورمێوە بە سەرۆکایەتیی دادوەر نەجەفزادە بە تۆمەتی «موحارەبە» سزای لەسێدارەدانی بەسەردا سەپا. ئەم هاووڵاتییە کوردە پێشتر لە لایەن لقی یەکەمی دادگای شۆڕشی ئیسلامیی خۆیەوە بە تۆمەتی «بەغی» سزای لەسێدارەدانی بەسەردا سەپابوو، بەڵام ئەم سزایە لە ڕەشەمەی ١٤٠١دا (مارسی ٢٠٢٢) لە لایەن دیوانی باڵای ئێرانەوە هەڵوەشابوویەوە.

ـ سۆما پوورمحەممەدی، مامۆستای زمانی کوردی و لە ئەندامانی ئەنجومەنی فەرهەنگی-کۆمەڵایەتیی «نۆژین»، لە لایەن لقی یەکەمی دادگای شۆڕشی ئیسلامیی سنەوە بە تۆمەتی «پێکهێنانی دەستە و گرووپ بە مەبەستی تێکدانی ئاسایشی وڵات» سزای ١٠ ساڵ بەندکران و دوورخستنەوە بۆ زیندانی کرماشانی بەسەردا سەپا.

• دەستبەسەرکردن

لانیکەم ٧٢ هاووڵاتی، چالاکی مەدەنی، ڕاگەیاندنکار، چالاکی پیشەیی، کرێکاری، ژینگەپارێز، مەزهەبی و هونەرمەندی کورد لە شارە جیاوازەکانی پارێزگاکانی ئیلام، ئازەربایجانی ڕۆژئاوا، کوردستان، کرماشان و هەمەداندا بە تۆمەتی سیاسی لە لایەن هێزە ئەمنییەکانەوە دەستبەسەر کراون. ٧ کەسیان بە مەبەستی جێبەجێکردنی سزای بەندکران دەستبەسەر و ڕەوانەی زیندان کراون. ٤ کەس دوای چەند کاتژمێرێک لێپرسینەوە و وەرگرتنی بەڵێننامەی نووسراو و سێ کەسی دیکەیش دوای چەند ڕۆژێک دەستبەسەربوون بە دانانی بارمتە و بە شێوەی کاتی ئازاد کراون. ئەوانی دیکە هێشتا لە دەستبەسەرگە یان زینداندان و لەسەر چارەنووسی هەندێکیشیان هیچ زانیارییەک لە بەردەستدا نییە.

ـ دوان لەم دەستبەسەرکراوانە ئیدریس حاجیپووری و ڕەزا بەبرنژادن کە لە ئەندامانی بنەماڵەی دادخوازانی سەرهەڵدانی شۆڕشگێرانەی ژن، ژیان، ئازادین.

ـ بەپێی لێکۆڵینەوەکانی تۆڕی مافەکانی مرۆڤی کوردستان، زۆرینەی ئەم کەسانە بە بۆنەی بەڕێوەبردن یان بەشداریکردنەوە لە ڕێوڕەسمەکانی نەورۆز لە شارە جیاوازەکانی کوردستاندا لە لایەن هێزە ئەمنییەکانەوە دەستبەسەر کراون.

• تەقینەوەی مین

لە ئەنجامی تەقینەوەی مینی چێندراوی پاشماوەی شەڕی ئێران و ئێراقدا لە شاری گیەڵانی پارێزگای کرماشان، هاووڵاتییەکی کورد بە ناوی ئەختەر خانم مورادی گیانی لە دەست دا، هەروەها هاووڵاتییەکی دیکەیش بە ناوی کەیوان هەرۆمەیدۆڵی لە شاری سەقز هەر بەم هۆکارە بریندار بوو.

• دۆخی زیندانیانی سیاسی

ـ سێ زیندانیی سیاسیی کورد بە ناوەکانی شاکر بێهرووز، کەیوان ڕەشۆزادە و ئەردەوان تەهووریان دژ بە کردنەوەی دۆسیەیەکی دادوەریی نوێ، ئەشکەنجەدران لە لایەن هێزەکانی گاردی زیندانەوە و بێبەشکران لە مافی ئازادیی مەرجدار، خزمەتگوزاریی پزیشکی و مۆڵەتی پشووی کاتی مانیان لە خواردن گرت.

ـ عەبدولعەزیز گوڵمحەممەدی، زیندانیی سیاسیی کورد، بە مەبەستی دەربڕینی ناڕەزایی لە ئاست ڕێگریکردنی بەرپرسانی زیندانی ورمێ لە پێدانی مۆڵەتی پشووی کاتی، لە ڕێگای هەڵدانی دەوا و دەرمانەوە هەوڵی خۆکوشتنی دا. ئەم زیندانییە سیاسییە کە سزای ١٠ ساڵ و ڕۆژێک بەندکران لە زیندانی ناوەندیی ورمێدا تێدەپەڕێنێت، لەبەر کێشەی خێزانی و نەخۆشیی شەکرە (دیابێت) داوای پێدانی مۆڵەتی پشووی کاتیی کردبوو، بەڵام پەیمان خانزادەی سەرۆکی زیندانەکە ڕێگای لە قبووڵکردنی داواکارییەکەی گرتووە.

عەبدولعەزیز گوڵمحەممەدییش دوای دەمەقاڵێیەکی تەلەفۆنی لەگەڵ سەرۆکی زینداندا، لە ڕێگای هەڵدانی حەبەوە هەوڵی خوکوشتنی دابوو کە بە یارمەتیی هاوبەندییەکانی لە مردن ڕزگاری بووە. سەرباری ئەمەیش، بە هۆی هەڵدانی ژمارەیەکی زۆری حەبەوە ڕەوانەی نەخۆشخانەکەی زیندان کرا و دوای پشکنینی پزیشکی و وەرگرتنی چارەسەر گەڕێنرایەوە بۆ ناو بەندی زیندانیانی سیاسی و مەزهەبی.

ـ عوسمان ئیسماعیلی، چالاکی کرێکاریی کورد کە گیرۆدەی نەخۆشیی فتق و تەنگبوونەوەی کەناڵی مرۆخەیە، تا ئێستایش لەبەر ڕێگریکردنی ئیدارەی ئیتلاعات لە خزمەتگوزاریی تایبەتمەندی پزیشکی و مۆڵەتی پشووی دەرمانی بێبەش کراوە. پزیشکی جێمتمانەی پزیشکیی دادی پارێزگای کوردستان دوای لێکۆڵینەوە لە دۆخی ئەم زیندانییە سیاسییە ٦٤ ساڵەیە، ڕایگەیاندووە کە لە ئەگەری مانەوەی عوسمان ئیسماعیلی لە زینداندا، مەترسیی لەدەستدانی توانای جووڵەی قاچەکانی لە ئارادایە.

ـ سەلمان ئولفەتی، مامۆستای خانەنشین و چالاکی مەدەنیی خەڵکی گیەڵان کە لە لایەن دەزگای ئیتلاعاتی سوپای پاسدارانەوە دەستبەسەر کراوە، وەک ناڕەزایەتییەک لە بەرانبەر بەردەوامیی دەستبەسەربوونی خۆیدا، لە ڕۆژی ٥ی گوڵانەوە (٢٤ی ئاوریل) لە دەستبەسەرگەی ئەم دەزگا سەربازی-ئەمنییە لە کرماشاندا مانی لە خواردن گرت.

ـ کەمال لوتفی، باوکی ڕەزا لوتفی لە گیانبەختکردوانی سەرهەڵدانی ژن، ژیان، ئازادی لە دێولان کە لە دۆخی دەستبەسەربوونی کاتیدایە، دوای کۆتاییهاتنی لێپرسینەوەکان ڕەوانەی زیندانی کامێران کرا.

ـ وریشە مورادی، زیندانیی سیاسیی ئەندامی کۆمەڵگەی ژنانی ئازادی ڕۆژهەڵاتی کوردستان، دوای ٣ ڕۆژ مانەوە لە بەندی ٢٠٩ی زیندانی ئێڤیندا گەڕێنرایەوە بۆ بەندی ژنانی ئەم زیندانە. ئەم زیندانییە سیاسییە کە بە مەبەستی دەربڕینی ناڕەزایی لە ئاست ئەم گواستنەوەیەدا مانی لە خواردن گرتبوو، دوای گەڕانەوە بۆ ناو بەندی ژنان کۆتایی بە مانگرتنەکەی هێنا. هەروەها چالاکی سیاسیی کورد پەخشان عەزیزی کە هاوبەندیی وریشەیە، بە مەبەستی دەربڕینی ناڕەزایی لە بەرانبەر گواستنەوەی وریشە مورادیدا بۆ بەندی ٢٠٩ تا کاتی گەڕانەوەی هاوبەندییەکەی مانی لە خواردن گرتبوو.

ـ سامان یاسین، زیندانیی سیاسیی خەڵکی کرماشان، هونەرمەندی کورد و لە دەستبەسەرکراوانی سەرهەڵدانی ژن، ژیان، ئازادی، بە هۆی تێکچوونی باری دەروونییەوە لەسەر خۆ چووبوو و ڕەوانەی نەخۆشخانە کرابوو، ئەم هونەرمەندە کوردە دوای شەوێک مانەوە لە نەخۆشخانەدا گەڕێنرایەوە بۆ زیندان.

• گیانلەدەستدانی زیندانیان بە هۆی بێبەشکرانەوە لە خزمەتگوزاریی پزیشکی

زیندانییەکی کورد بە ناوی کیانووش وەلەدبەیگی که به تۆمەتی پێوەندیدار بە «مادە هۆشبەرەکان»ـەوە لە زیندانی قزلحەساری کەرەج ماوەی سزاکەی تێدەپەراند، بە هۆی پێڕانەگەیشتنی پزیشکی و ناردنی درەنگەوە بۆ ناوەندە پزیشکییەکان، گیانی لە دەست دا. ئەم بەندکراوە کە لە ساڵی ١٣٩٥ـەوە (٢٠١٦) بە سزای ١٥ ساڵ بەندکرانەوە لە زینداندا بوو، لە چەند مانگ لەمەوپێشەوە تووشی نەخۆشیی شێرپەنجەی مەعیدە ببوو.

• ژنکوشتن

لانیکەم دوو ژنی کورد بە ناوەکانی شەهین گەوێڵی لە شاری سنە و ئارەزوو حسەینی لە شاری ئەیوانی ئیلام بوونە قوربانیی دیاردەی ژنکوشتن. ئەم دوو ژنە بە دەستی هاوسەرەکانیان کوژراون. بۆ هەردووکیان دەوترێت کە «کێشەی خێزانی» هۆکاری ڕووداوەکان بووە.

• کوشتنی هاووڵاتیان

ـ دوو هاووڵاتیی کوردی خەڵکی مەهاباد بە ناوەکانی ڕەسوول یوونسی و ئەحمەد حەیدەری کە بۆ کۆکردنەوەی گژوگیای بەهار چووبوونە ناوچە سنوورییەکانی نێوان شنۆ و هەرێمی کوردستان، بە هۆی بۆردومانی درۆنەکانی ئەرتەشی تورکیاوە گیانیان لە دەست دا. تەرمەکانی ئەم دوو هاووڵاتییە ڕۆژی ١٢ی گوڵان (١ی مەی) دوای چەند ڕۆژ گەڕانی بەردەوامی خەڵک لە ناوچەی «خنێرە»ی هەرێمی کوردستان دۆزرانەوە.

ـ لە ڕێکەوتی ١٨ی گوڵاندا (٧ی مەی) محەممەد قادری لە نزیک گوندی «گەورەدار»ی بانە لە مەودای چەندمەترییەوە کەوتە بەر دەسڕێژی هێزە سنوورپارێزەکانی ئێران و گیانی لە دەست دا.

ـ ڕۆژی ٢٥ی گوڵان (١٤ی مەی) ئۆتۆمبیلی موعین تۆفێقپوور، هاووڵاتیی ٢٤ ساڵانی خەڵکی گوندی «چۆمان»ی بانە، لە نزیک ئەو گوندەدا کەوتە بەر دەسڕێژی هێزە سنوورپارێزەکانی ئێران و لە ئەنجامی دەسڕێژەکەدا ئەم هاووڵاتییە گیانی لە دەست دا. ئۆتۆمبیلەکەی ئەم هاووڵاتییە هەڵگری هیچ کاڵایەکی بیانی نەبووە و هێزە سنوورپارێزەکان بەبێ هیچ هۆکارێک دەسڕێژیان لێ کردووە.